Nerwica obsesyjno – kompulsywna (in. nerwica natręctw, nerwica anankastyczna)

Greckie słowo „ananke” oznacza „przymus”. Nerwica natręctw jest postacią nerwicy chyba najszerzej znaną potocznie, występuje bowiem masowo w filmach i literaturze, a elementy anankastyczne w niektórych momentach życia zdarzają się prawie każdemu z nas. (Spotyka się również formę nerwica obsesyjno – kompulsyjna, ja jednak wolę „kompulsywna”).

W nerwicy natręctw mamy do czynienia z obsesjami i kompulsjami. Te dwa pojęcia często są mylone ze sobą, należy więc wyjaśnić, że obsesje to myśli natrętne zaś kompulsje to czynności przymusowe. Te drugie są następstwem i konsekwencją tych pierwszych.

W nerwicy natręctw mamy do czynienia z utrwaloną strukturą lękową o określonej treści. Pacjent przejawia silny lęk, manifestujący się w irracjonalnym strachu przed jakimś zdarzeniem czy zjawiskiem, nawet pomimo obiektywnie małego prawdopodobieństwa jego wystąpienia. Na przykład panicznie boi się zabrudzenia rąk i związanej z tym infekcji organizmu – to chyba najbardziej znany przykład lęku anankastycznego. W związku z przeżywaniem takich obaw, stwarza sobie iście magiczne rytuały mające uchronić go przed katastrofą – we wspomnianym przypadku myje ręce i/lub całe ciało kilkadziesiąt lub nawet kilkaset razy dziennie (co skutkuje często chorobami skóry), codziennie zakłada rękawiczki, nie podaje ręki spotkanym ludziom, nie dotyka przedmiotów, których mogli dotykać inni (typowo - klamki  od drzwi), przed myciem rąk odkaża umywalkę, wannę i wszelkie przybory do mycia itd.

Myśli obsesyjne są niezwykle trudne albo wręcz niemożliwe do odegnania, mają też to do siebie, że wracają tym natrętniej, im usilniej pacjent stara się ich pozbyć. Zadaniem czynności przymusowych jest redukcja związanego z obsesjami, skrajnie nasilonego lęku, jednak jeśli nawet redukcja ta następuje, lęk szybko powraca i konieczne jest ponowne wykonanie przymusowego rytuału. Bywa, że pacjent anankastyczny, skrępowany bezsensownymi ograniczeniami, jakie w końcu sam sobie narzucił, funkcjonuje jednak przez długie lata, bo swoje nerwicowe rytuały doprowadził do perfekcyjnej rutyny. W skrajnie nasilonych zaburzeniach obsesyjno – kompulsywnych dochodzi czasem jednak do takich komplikacji codziennego życia chorego, że konieczna jest zdecydowana interwencja terapeutyczna, ponieważ pacjent nie jest w stanie poświęcać się czemukolwiek poza swoimi nerwicowymi zwyczajami.

Przykładem niezbyt nasilonych dysfunkcji obsesyjno – kompulsywnych jest zwyczaj nie nadeptywania na linie w chodniku – jest to zwyczaj w zasadzie nieszkodliwy, lecz uciążliwy i niepotrzebnie angażujący wiele cennej energii życiowej. Wyraźnie manifestuje się w nim skrajnie nasilona sztywność neurotyczna -  jest to przykład kompletnie bezsensownego rytuału, który niejako wchodzi w krew, a w każdym razie w nawyk i nakłada irracjonalne ograniczenia na rzecz tak prostą i automatyczną, jak chodzenie, które u większości z nas przebiega całkowicie swobodnie i nieświadomie.

Kolejnym znanym przykładem natręctw jest towarzysząca pacjentowi wyolbrzymiona obawa, czy wychodząc z domu zamknął dokładnie drzwi, lub czy aby na pewno wyłączył gaz. W krańcowo nasilonej postaci opuszczenie domu staje się w ogóle niemożliwe, ponieważ już kilka kroków za progiem myśl o możliwych zaniedbaniach i związany z nią lęk stają się tak nieznośne, że trzeba koniecznie wrócić i wszystko dokładnie posprawdzać. Nawet stukrotna kontrola stanu rzeczy nie przynosi ulgi, bowiem lęk powraca niezmiennie w takiej samej postaci, zaś jedynym sposobem na jego chwilową redukcję jest wykonanie czynności przymusowej – w tym przypadku rytuału sprawdzenia, czy wszystko jest w porządku. Tutaj z kolei spotykamy doskonały przykład skrajnej nerwicowej perseweratywności – magiczne obrzędy natrętne są powtarzane w nieskończoność, pomimo, że stosowane przeciwko paraliżującemu lękowi nie odnoszą żadnego, poza chwilowym, skutku.